Άρθρο κ. Ταξιάρχη στο περιοδικό Security Manager

Η Οργανωσιακή Κουλτούρα & η Κουλτούρα Ασφάλειας στις Ξενοδοχειακές Μονάδες

• Η Οργανωσιακή Κουλτούρα, η οποία περιλαμβάνει τις βασικές παραδοχές και τις αξίες που καθοδηγούν τη ζωή και τις δράσεις στους οργανισμούς και η οποία μπορεί να συμβάλλει στην κατανόηση και ερμηνεία αυτών, αποκτά όλο και μεγαλύτερη αναγνώριση για την προώθηση της ποιοτικής υπηρεσίας προς τους πελάτες των ξενοδοχειακών Μονάδων. Η δυνατότητά της να μεταβάλλεται στην πάροδο του χρόνου παρέχει στους οργανισμούς ευκαιρίες παρέμβασης και βελτίωσης. Αποτελεί σημαντικό παράγοντα που συνδέεται με την αποτελεσματικότητα των οργανισμών και τις δραστηριότητες για τη βελτίωση της ποιότητας υπηρεσιών. Η ανώτερη διοίκηση διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στον σχηματισμό, στην ενσωμάτωση και στη μετάδοση της κουλτούρας στα μέλη της οργάνωσης, έτσι ώστε η ηγεσία και ο τρόπος διοίκησης να αποτελούν βασικά στοιχεία για την κατανόηση της κουλτούρας ενός οργανισμού. Η κουλτούρα λειτουργεί σε όλα τα επίπεδα των υπηρεσιών που έχουν να κάνουν με τον ξενοδοχειακό τομέα και έχει σημαντική επίπτωση τόσο στην παρεχόμενη υπηρεσία όσο και στην ασφάλεια της μονάδας. Η οργανωσιακή κουλτούρα σχετίζεται με πλήθος επιδράσεων τόσο στους παρόχους των υπηρεσιών όσο και στους λήπτες των παρεχόμενών υπηρεσιών των ξενοδοχειακών μονάδων, καθώς επιδρά μεταξύ άλλων στην ποιότητα των σχετιζόμενων με την επαγγελματική ζωή των εργαζομένων στον τομέα αυτό, στην οργανωσιακή δέσμευση, στην ενδυνάμωση, στην ικανοποίηση από την εργασία, στην κινητικότητα προσωπικού, καθώς και στην αποδοτικότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τους πελάτες. Τέλος, μπορεί να επηρεάσει και την ασφάλεια των πελατών, αλλά και του ίδιου του οργανισμού.

   

  Ως εκ τούτου από τα παραπάνω προκύπτει η ανάγκη διερεύνησης και μίας άλλης έννοιας αυτής της Κουλτούρας Ασφαλείας στις ξενοδοχειακές μονάδες, στο θεωρητικό της πλαίσιο αλλά και στην πράξη. Είναι αλληλένδετές έννοιες με κοινή συνισταμένη τις αξίες, τους στόχους, τους ανθρώπους και την ασφάλεια της επιχείρησης. Στο συνεχές μεταβαλλόμενο περιβάλλον το οποίο εξελίσσεται συνεχώς προς το συνθετότερο, θα πρέπει οι ξενοδοχειακές μονάδες να προσαρμόζονται και να ενσωματώνουν νέες έννοιες οι οποίες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο αναφορικά με την βιωσιμότητα, την ποιότητα υπηρεσιών, καθώς και την συνεχιζόμενη ανάπτυξη αυτών.

   

  Τέσσερα (4) Ερωτήματα τα οποία πρέπει να τεθούν: Πως προσδιορίζεται η Κουλτούρα Ασφαλείας? Μπορεί να Αξιολογηθεί από την εταιρία – οργανισμό? Μπορεί να Βελτιωθεί? Τι μπορούμε να κάνουμε? Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι η ανάλυση της ευρύτερης έννοιας της Κουλτούρας Ασφαλείας στις ξενοδοχειακές μονάδες ή σύνδεσή της με την οργανωσιακή κουλτούρα της εταιρίας και πως τελικά μπορεί να επηρεάσει την λειτουργία της επιχείρησης, καθώς και την βελτίωση του επιπέδου ασφάλειας, και ως εκ τούτου και την καλύτερη βιωσιμότητα της επιχείρησης. Η Κουλτούρα αφορά λιγότερο την πολιτική της εταιρίας και περισσότερο τους ανθρώπους, ειδικότερα όταν προσανατολίζεται περισσότερο στις υπηρεσίες φιλοξενίας. Κουλτούρα Ασφαλείας: Ασφάλεια είναι οι Άνθρωποι! Για να δημιουργηθεί η εταιρική – οργανωσιακή Κουλτούρα, είναι σημαντικό να έχει οριστεί πρώτα η αποστολή και οι αξίες της εταιρίας, το ποιο κρίσιμο είναι όμως να υπάρχουν αφοσιωμένοι άνθρωποι οι οποίοι θα ενσωματώσουν αυτές τις αρχές. Η επιλογή των σωστών ανθρώπων βελτιώνει τα ποσοστά διατήρησης και τα επίπεδα των υπηρεσιών.

   

  Θεωρητικό Πλαίσιο 1.1 Κουλτούρα – Στα ρωμαϊκά χρόνια ο ύπατος Κικέρων (Marcus Tullius Cicero, 106 π.Χ.-43 π.Χ.) εισήγαγε για πρώτη φορά στο λατινικό λεξιλόγιο τη λέξη cultura, από το ρήμα colere, που σημαίνει καλλιεργώ. Σημαίνει δηλαδή στην κυριολεξία καλλιέργεια και είναι το αντίστοιχο της ελληνικής λέξης παιδεία. Μετά την Αναγέννηση η έννοια της κουλτούρας παραφράστηκε ως πολιτισμός, ενώ στην ουσία η κουλτούρα είναι υποσύνολο του πολιτισμού. Προσπάθησαν στην πάροδο του χρόνου να δοθούν πολλές θεωρητικές ερμηνείες από τους ερευνητές, καθώς και διάφορες προσεγγίσεις της πολύπλοκης αυτής έννοιας. Υπάρχουν ορισμένες βασικές διαφορές μεταξύ του όρου κουλτούρα όπως χρησιμοποιείται από τους ανθρωπολόγους και του όρου κουλτούρα όπως αυτός νοείται στους οργανισμούς. Στην παρούσα έρευνα επικεντρωνόμαστε στην κουλτούρα και την κουλτούρα ασφαλείας των οργανισμών.

   

  1.2 Οργανωσιακή Κουλτούρα – Η οργανωσιακή Κουλτούρα, παρομοιάζεται με την προσωπικότητα του ατόμου. Αναφορικά με την οργανωσιακή κουλτούρα έχουν δοθεί πολλές θεωρητικές ερμηνείες όπως καταγράφονται στην βιβλιογραφία:

   

  Οι κοινωνίες είναι κουλτούρες και οι οργανισμοί μικρές κοινωνίες (Batte, 1994). Ενεργό φαινόμενο μέσο του οποίου οι άνθρωποι από κοινού δημιουργούν και αναδημιουργούν τους κόσμους στους οποίους ζουν (Gareth Morgan 1997). Κοινές αξίες, τα πιστεύω που υπόκεινται των συστημάτων και των διαδικασιών μέσα στους οργανισμούς (Gofee & Jones). H σύγχρονη βιβλιογραφία ελληνική αλλά και ξένη δέχονται τον ορισμό του E. Schein (1985) ως τον πιο επικρατέστερο. Έτσι σύμφωνα με τον αυτόν «Κουλτούρα είναι ένα δομημένο σύνολο από βασικές παραδοχές, που έχουν ανακαλυφθεί – εφευρεθεί ή αναπτυχθεί από μια δεδομένη ομάδα καθώς αυτή μαθαίνει να αντιμετωπίζει προβλήματα εξωτερικής προσαρμογής ή εσωτερικής ολοκλήρωσης, οι οποίες έχουν αποδώσει ικανοποιητικά στο παρελθόν ώστε να θεωρούνται ότι ισχύουν γενικά επομένως μπορούν να διδαχθούν σε νέα μέλη ως ο σωστός τρόπος αντίληψης, σκέψης, αίσθησης σχετικά με τα προβλήματα αυτά». Η κουλτούρα είναι ένα αποτέλεσμα μάθησης μέσα από ομαδική εμπειρία και έχει σημασία μόνο αναφορικά με την ομάδα αυτή.

   

  Παρακάτω το μοντέλο τριών (3) διαστάσεων του E. Schein της οργανωσιακής κουλτούρας: Επίπεδα Κουλτούρας στον Οργανισμό

   

  Πηγή: E. Shein “Organizational Culture and Leadership”, Jossey-Bass, San Francisco 1992

   

  Κουλτούρα Ασφαλείας Σε ότι αφορά την έννοια της κουλτούρας ασφαλείας διαπραγματεύονται δύο (2) έννοιες αυτή της Safety & Security Culture, η σχέση μεταξύ ασφάλειας (Safety) και προστασίας (Security) είναι τέτοια που μια αδυναμία στην ασφάλεια δημιουργεί αυξημένο κίνδυνο, ο οποίος με τη σειρά του δημιουργεί μείωση της προστασίας του οργανισμού. Ως αποτέλεσμα, η ασφάλεια και η προστασία είναι ευθέως ανάλογες, αλλά και οι δύο είναι αντιστρόφως ανάλογες με τον κίνδυνο. Ως εκ τούτου η θεωρητική ανάλυση βασίζεται σε αυτές τις δύο έννοιες. Δεδομένης της ύπαρξης απειλών, τόσο στο Security όσο και στο Safety η έννοια της τρωτότητας (vulnerability) εισάγεται ως όρος για να περιγράψει την αδυναμία ενός συγκεκριμένου πόρου, καθώς και την ευκολία με την οποία μπορεί να επηρεαστεί από μια συγκεκριμένη απειλή. Τρωτότητα = Απειλές Ασφάλειας Χ μέτρα Ασφάλειας / Εν συναίσθηση Ασφάλειας (University of UNISA), στη συγκεκριμένη ισότητα και κλάσμα η Τρωτότητα τόσο στο Security όσο και στο Safety ελαττώνεται όσο αυξάνεται η Εν συναίσθηση της Ασφάλειας (παρονομαστής).

   

  Η Κουλτούρα Ασφαλείας αναφέρετε στο σύνολο των αξιών που δημιουργούνται σε έναν οργανισμό – επιχείρηση και τον τρόπο που σκέφτονται για την ασφάλεια οι άνθρωποι οι οποίοι εργάζονται σε αυτόν σε όλα τα επίπεδα ιεραρχίας. Η ανάπτυξη και η διατήρηση μίας αποτελεσματικής κουλτούρας είναι ένα ουσιαστικό συστατικό ενός καθεστώτος ασφάλειας και προστασίας του οργανισμού από τις εν δυνάμει απειλές και κινδύνους, που θα μπορούσαν να προκαλέσουν ζημία στην εταιρία, όπως φυσική ζημιά, οικονομική ζημιά κλπ. Είναι το σύνολο των πιστεύω, των κανονισμών των συνηθειών, των ρόλων, των κοινωνικών και τεχνικών πρακτικών τα οποία σχετίζονται με την ελαχιστοποίηση της έκθεσης των εργαζομένων, των μάνατζερ, των πελατών και του κοινού, σε συνθήκες θεωρούμενες επικίνδυνες ή επιβλαβείς.

   

  2.1 Αναπτύσσοντας την Κουλτούρα Ασφαλείας – Είναι σημαντικό η Κουλτούρα Ασφαλείας να ξεκινάει πρώτα από τα ανώτερα στελέχη και την Διοίκηση (board), καθώς είναι αυτοί ο οποίοι ουσιαστικά καθορίζουν τις αξίες της επιχείρησης ή του οργανισμού, και είναι αυτοί οι οποίοι πρέπει να το μεταδώσουν και στο υπόλοιπο προσωπικό του οργανισμού – επιχείρησης σε όλα τα επίπεδα. Βοηθάει στην ανάπτυξη μίας συγκεκριμένης συμπεριφοράς του προσωπικού, σε σχέση με την ασφάλεια του οργανισμού, καθώς και των κινδύνων που μπορεί να αντιμετωπίζει η επιχείρηση. Η ασφάλεια ανήκει σε όλους, το προσωπικό το οποίο εργάζεται στις ξενοδοχειακές μονάδες πρέπει να αισθάνεται ότι είναι και αυτό μέρος του τμήματος ασφαλείας, θα πρέπει να μπορούν να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν πιθανές απειλές και κινδύνους κατά τη διάρκεια της εργασίας τους και να το επικοινωνούν με τους αρμοδίους. Όλοι είναι υπεύθυνοι για τη διατήρηση μίας αποτελεσματικής κουλτούρας ασφαλείας. Ειδικότερα στις ξενοδοχειακές μονάδες, όπου πολλές φορές η δύναμη του προσωπικού ασφαλείας είναι αρκετά περιορισμένη για την κάλυψη του επιχειρησιακού πλάνου της εταιρίας. Ως εκ τούτου εάν όλοι βοηθήσουν αλλάζοντας μόνο τη νοοτροπία τους, θα συνεισφέρουν στο να έχουν ένα καλύτερο επίπεδο ασφάλειας αλλά συγχρόνως και καλύτερες υπηρεσίες προς τους πελάτες τους.

   

  2.2 Ευαισθητοποίηση στην Ασφάλεια (Security Awareness) – Η ευαισθητοποίηση ως προς την ασφάλεια είναι η διαδικασία διδασκαλίας ολόκληρης της ομάδας ανθρώπων όπου εργάζεται στην επιχείρηση. Θα πρέπει το κάθε άτομο να μπορεί να κρίνει τις εν δύναμή απειλές καθώς και να τις κατανοήσει σε βάθος. Η Ευαισθητοποίηση είναι μια συνεχής δραστηριότητα η οποία θα πρέπει να αναπτύσσεται συνεχώς μέσα στον οργανισμό. Ως εκ τούτου από το παραπάνω συνεπάγεται ότι είναι πολύ σημαντικό οι άνθρωποι οι οποίοι εργάζονται στις ξενοδοχειακές μονάδες να αναπτύξουν και αποκτήσουν μία ευαισθητοποίηση ως προς την ασφάλεια καθώς και μία κοινή αντίληψη έτσι ώστε μέσα από αυτή την διαδικασία να καταφέρουν να επιφέρουν ποσοστιαία μείωση της τρωτότητας άρα και των πιθανοτήτων για οποιαδήποτε κακόβουλη ενέργεια ή κάποιο κενό ασφαλείας το οποίο θα οδηγήσει σε αρνητικό αποτέλεσμα ως προς την λειτουργία της επιχείρησης.

   

  2.3 Ανάπτυξη Εκπαιδευτικής Πολιτικής

   

  Σε πολλές επιχειρήσεις η εκπαίδευση αντιμετωπίζεται σαν κόστος και λιγότερο σαν επένδυση και αυτό, γιατί ίσως είναι πολύ δύσκολο να διερευνήσουμε τη σχέση μεταξύ ανάπτυξης στελεχών (employee development) και οργανωσιακής απόδοσης (organizational performance). Ορισμένοι το αποδίδουν στην ασάφεια του ορισμού τόσο της «ανάπτυξης στελεχών» όσο και της «επιχειρηματικής επιτυχίας» (Harrison, 1993: Torrington and Hall, 1995:394). Οπωσδήποτε όμως η δυσκολία οφείλεται στην πολυπλοκότητα των μεταβλητών που επηρεάζουν την οργανωσιακή απόδοση. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η επιχείρηση / οργανισμός να έχει αντιληφθεί τη χρησιμότητα, σκοπιμότητα της εκπαίδευσης και να είναι πρόθυμος να δεχτεί τα αποτελέσματα αυτής. Δηλαδή να αποδεχτεί νέους τρόπους συμπεριφοράς. Είναι γνωστό ότι η εκπαίδευση οδηγεί σε μάθηση και η μάθηση σε αλλαγή, όπου είναι και ο βασικός στόχος.

   

  Εκτίμηση και Προσδιορισμός Εκπαιδευτικών Αναγκών (training needs analysis), γίνεται με κάποια συγκεκριμένα στοιχεία (Schuller and Jackson, 1996:306. Wilson, 2005):

   

  Ανάλυση Οργανωσιακών Αναγκών (Organizational level), οι στρατηγικοί στόχοι της επιχείρησης ή οποιουδήποτε οργανισμού καθώς και η ακολουθούμενη στρατηγική, αποτελούν το πλαίσιο μέσα στο οποίο σχεδιάζονται όλες οι δραστηριότητες που αφορούν το χειρισμό του ανθρώπινου παράγοντα. Προσεκτική ανάλυση των βραχυχρόνιων και μακροχρόνιων στόχων αποτελεί το πρώτο βήμα για την ανάλυση των οργανωσιακών αναγκών. Το δεύτερο και τρίτο βήμα αποτελούν η εξέταση των δεικτών αποτελεσματικότητας της συγκεκριμένης οργάνωσης καθώς και η ανάλυση του οργανωσιακού κλίματος. Οι Ενδοεπιχειρησιακές ή Ενδοεταιρικές εκπαιδεύσεις αποτελούν το πρώτο βήμα στην ανάπτυξη κοινής αντίληψης μέσα στην επιχείρηση, που στοχεύει στο ίδιο αποτέλεσμα για όλους όσοι εργάζονται σε αυτήν, δηλαδή στην επιτυχή διαχείριση της ασφάλειας για την προστασία των εργαζομένων αλλά και των πελατών της εταιρίας. Οι εκπαιδεύσεις θα πρέπει να σχεδιάζονται σύμφωνα με τις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε επιχείρησης και με βάση τη δραστηριότητα της. Ειδικότερα στις επιχειρήσεις όπου αναπτύσσονται στον ξενοδοχειακό τομέα κρίνεται απαραίτητο, η πραγματοποίηση εσωτερικών εκπαιδεύσεων σε θέματα ασφάλειας και προστασίας σε τακτά χρονικά διαστήματα μέσα στον χρόνο. Θα πρέπει να δίνουν όλα τα γνωστικά εφόδια στους εργαζομένους προκειμένου να έχουν την κατάλληλη αντίδραση σε κάθε περίσταση όπως απαιτείται και να εφαρμόσουν αυθόρμητα την ενδεδειγμένη διαδικασία την οποία έχουν διδαχθεί, καθώς και τον κοινό τρόπο σκέψης. Η συνεχής δια βίου εκπαίδευση των εργαζομένων και η εμπιστοσύνη προς την διοίκηση είναι βασικά εργαλεία για την αποτελεσματική ανάπτυξη κουλτούρας ασφαλείας στις ξενοδοχειακές μονάδες. 2.4 Οι Διαστάσεις Κουλτούρας ασφαλείας – Βάση του Μοντέλου το οποίο έχει αναπτυχθεί και έχει εφαρμογή για Information Security, μπορεί το ίδιο να εφαρμοστεί και για τη Security. Παρακάτω καταγράφονται οι εφτά (7) διαστάσεις της κουλτούρας ασφαλείας (Seven Core Dimensions of security culture):

   

  1.Attitudes (Στάση), Τα αισθήματα και οι πεποιθήσεις που έχουν οι εργαζόμενοι αναφορικά με τα πρωτόκολλα και τα θέματα ασφαλείας.

   

  2.Behaviors (Συμπεριφορές), Οι ενέργειες και οι δραστηριότητες των εργαζομένων που έχουν άμεσο ή έμμεσο αντίκτυπο στην ασφάλεια του οργανισμού.

   

  3.Cognition (Νόηση), Η κατανόηση, η γνώση και η ευαισθητοποίηση των εργαζομένων σε θέματα ασφαλείας και στις δραστηριότητες τις επιχείρησης.

   

  4.Communication (Επικοινωνία), Η ποιότητα των διαύλων επικοινωνίας για την συζήτηση θεμάτων που σχετίζονται με την ασφάλεια, την προώθηση ότι πρέπει να αισθάνονται όλοι ότι ανήκουν στην εταιρία και την παροχή υποστήριξης σε ζητήματα ασφάλειας και αναφορές συμβάντων.

   

  5.Compliance (Συμμόρφωση), Η γνώση των γραπτών πολιτικών ασφαλείας και ο βαθμός κατά τον οποίο τον ακολουθούν οι εργαζόμενοι.

   

  6.Norms (Άγραφοι Κανόνες), Η γνώση των άγραφων κανόνων συμπεριφοράς στον οργανισμό.

   

  7.Responsibilities (Ευθύνες), Πώς οι εργαζόμενοι αντιλαμβάνονται τον ρόλο τους ως κρίσιμο παράγοντα στη διατήρηση της ασφάλειας ή το πως μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο την ασφάλεια του οργανισμού.

   

  Κάθε διάσταση παρατηρείται ξεχωριστά, μετριέται και κατανοείται σε ένα συνεχές ρίσκο από χαμηλό έως υψηλό. Μπορεί να αποτελεί μία σημαντική ενημέρωση στην εταιρία αναφορικά με την κουλτούρα ασφαλείας, ειδικότερα όταν οι διαστάσεις φαίνονται μαζί. Ο συνδυασμός των διαστάσεων δημιουργεί μία ακριβής εκτίμηση της κουλτούρας ασφάλειας ενός οργανισμού και του επιτρέπει να κατανοήσει σε βάθος τους ανθρώπινους κινδύνους και να κάνει αξιόπιστες προβλέψεις.

   

  Πηγή: Roer & Petric (2017)

   

  2.5 Αξιολόγηση των διαστάσεων κουλτούρας ασφαλείας – Για τη σωστή αξιολόγηση και δυναμικότητα της κάθε διάστασης πρέπει να μετρηθούν με σκορ 0-100. Excellent (90-100), Good (80-89), Moderate (60-79), Poor to moderate (50-59), Poor (30-49) and Extremely poor (0-29). Η ανάλυση των αποτελεσμάτων μπορεί να δείξει σε τι επίπεδο βρίσκεται η επιχείρηση αναφορικά με την κουλτούρα μέσα σε αυτήν, καθώς και που υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης, έτσι ώστε να γίνουν και οι ανάλογες διορθωτικές κινήσεις σε κάθε διάσταση που απαιτείται, καθώς και οι σχετικές ενέργειες που πρέπει να γίνουν από την εταιρία, έτσι ώστε να αναπτυχθεί η κουλτούρα ασφαλείας σε μεγαλύτερο βαθμό μέσα στην επιχείρηση.

   

  Συμπερασματικά

   

  Από την παραπάνω ανάλυση και συνοψίζοντας όλα τα δεδομένα, διαπιστώνεται ότι η εφαρμογή μίας κοινής πολιτικής αναφορικά με την κουλτούρα ασφαλείας στις ξενοδοχειακές μονάδας, η εναρμόνιση στο γένος κρίνεται πολύ σημαντική. Μπορεί να δημιουργήσει συγκριτικό πλεονέκτημα στην επιχείρηση καθώς θα αναβαθμίσει την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών και θα μειώσει σημαντικά τις εν δυνάμει απειλές. Η οργανωσιακή κουλτούρα είναι συνδεδεμένη με την ανάπτυξη της κουλτούρας ασφαλείας σε πολύ μεγάλο βαθμό, καθώς έχουν κοινές συνιστάμενες αναφορικά με την λειτουργία της επιχείρησης, τις αξίες και τους στόχους τους οποίους αντιπροσωπεύει. Ο εντοπισμός και η αξιολόγηση των διαστάσεων μπορεί να οδηγήσει σε πολύ καλά αποτελέσματα στην εταιρία και ειδικότερα σε αυτές ο οποίες αναπτύσσονται στο τομέα της φιλοξενίας.

   

  2850700 – key keyring lock door and colorfully background

   

  Ενδεικτικές Πηγές – Influence of National Culture and balanced Organizational Culture on the Hotel Industry’s Performance, Alireza Nazarian, Peter Atkinson, Pantea Fouroudi, International Journal of Hospitality Management 63 (2017) 22–32.

   

  – Cultures Organizations, Software of the mind, Geert Hofstede, Gert Jan Hofstede, Michael Minkov 2010.

   

  – Exploring Organizational Security Culture: Developing a comprehensive research model, Department of Information System, University of Melbourne Australia 2002.

   

  – CLTRe Publishes a research paper for security awareness and culture practitioners on the seven dimensions of security culture, explaining how security culture is made up of seven dimensions, what they are, and how they can be influenced, Oslo Norway 2019.

   

  – Η εξέλιξη της Κοινωνίας προς το συνθετότερο και οι Αστυνομικές Ανακατατάξεις. Τρόποι Μείωσης των Τρωτοτήτων από τις Απειλές, New York College 2010, Σπυρίδων Μιχ. Κυριακάκης.

   

  – Αποτύπωση της Οργανωσιακής Κουλτούρας στους χώρους του νοσοκομείου, Ε. Γαβριήλ, N. Middleton, Ε. Παπασταύρου, Α. Μερκούρης, Τμήμα Νοσηλευτικής, Σχολή Επιστημών υγείας, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου Λεμεσός 2017.

   

  – Κουλτούρα Ασφαλείας Καθορισμός, Αξιολόγηση και Διαχείριση, Βαγγέλης Δημοσθένους ‘’kratis training & consulting’’ Λεμεσός 2016.

   

  – Οργανωσιακή Κουλτούρα, Υποκίνηση Ανθρώπινου Οργανισμού και Επιχειρηματικότητα, Διπλωματική εργασία Μητσόπουλος Κωνσταντίνος, Πανεπιστήμιο Πειραιώς 2008.

   

  – Στέλλα Ξυροτήρη – Κουφίδου, Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρρων, 2010:278-279,

   

  –https://www.knowbe4.com/hubfs/Security-Culture-Report.pdf?hsCtaTracking=04d2794a-0b04-4394-9f93-8bcf98333ebd%7C14d73435-c537-41d6-ad5f-63c6081abbe4